حیوانات

خزندگان به آن دسته از جانوران فلس داری گفته می شوند که خونسرد و تخمگذارند. تعداد بیشتری از این جانوران در خشکی زندگی می کنند ولی تعدادی کمی از آن ها نیز همچون سوسمارها و لاک پشت ها هستند که قادرند مدتی را در آب زندگی کنند که البته به این گونه خزندگان، دوزیستان گفته می شود. اکثر خزندگان گوشتخوارند و بعضی از آن ها نیز مجهز به سم خطرناک و کشنده هستند. اما با این حال، وجود خزندگان در بیشتر موارد برای حفظ حیات سایر موجودات زنده و حتی انسان ها حائز اهمیت است. چرا که این جانوران نقش بسیار مهمی در کنترل حشرات مضر و ناقل بیماری چون پشه مالاریا، سوسک ها و لارو انگل ها دارند.
اکوسیستم های آبی و جنگلی استان های شمالی، غربی و جنوب غربی، وجود مناطق کویری، بیابانی و نیمه بیانی در مرکز، جنوب و شرق ایران باعث شده محیط مناسبی برای زیست خزندگان و دوزیستان در ایران به وجود آید. تعداد خزندگان شناسایی شده در ایران حدود ۲۰۶ گونه است که از این مجموعه، لاك پشت ها ۱۰ گونه ، تمساح ها ۱ گونه ، سوسمارها ۱۱۲ گونه ، كرم سوسمارها ۱ گونه و مارها ۷۲ گونه را به خود اختصاص داده اند. بنابراین براساس تقسیم بندی های صورت گرفته در ایران، خزندگان موجود در ۵ راسته و ۲۱ خانواده می باشند. 
 

آگامای سروزغی ایرانی
آگامای سروزغی گونه ای از مارمولک ها در راسته پولک داران و خانواده آگاماها قرار دارد. این نوع از آگاماها، دارای سر گرد، شبیه سر وزغ می باشند. بدن پهن، دم کوتاه با لکه های تیره از مشخصات دیگر این آگاماها است. فلس های پشت آن ها یکنواخت نیست و رنگ پشتشان قهوه ای روشن، خاکستری روشن تا خاکستری تیره با شبکه ها و نقاط سیاه و نقاط صورتی پراکنده می باشد، رنگ سطح شکم آنان نیز سفید رنگ یا کرمی است. اندازه تقریبی آگامای سروزغی از نوک پوزه تا مخرج ۷۸ میلی متر و اندازه دم آن ۷۱ میلی متر می باشد.
آگامای سروزغی ایرانی، در مناطق نیمه بیابانی خشک ایران، دشت های سنگی، ریگزارها، خاک های رسی دارای سنگ ریزه ها، اطراف بریدگی ها، شکاف های کوچک و ایجاد شده توسط آبراه ها همراه با پوشش گیاهی کم پراکنده اند. علاوه بر کشور ایران آن ها را می توان در سواحل شمال غربی دریای خزر یعنی روسیه، قزاقستان و شمال غربی چین تا افغانستان مشاهده کرد. آن ها در روز فعالند و به هنگام احساس خطر قادرند با حرکات سریع بدن در درون ماسه و شن جان پناهی برای خود حفر کنند. از اواخر مهرماه تا پایان فروردین به خواب زمستانی می روند و در فصل بهار یعنی از خرداد تا مرداد زمان جفت گیری آنان می باشد. زمان تخم گذاری در اوایل تابستان است. بین ۱ تا ۳ تخم در لایه مرطوب ماسه می گذارند. آگامای سروزعی فقط ۲ بار در طول عمر خود قادر به تخمگذاری می باشد. مهم ترین منبع غذایی این نوع از آگاماها را انواع حشره ها نظیر: مورچه، سوسک، عنکبوتان کوچک و ملخ و لاور آن ها تشکیل می دهند.

آگامای خراسانی
آگامای خراسانی گونه ای دیگر از مارمولک ها در راسته پولک داران و خانواده آگاماها به شمار می رود. فلس های پشت این آگاماها ناهماهنگ هستند، به طوری که در هر دو طرف بدنشان به صورت طولی ۱ یا ۲ برآمدگی های تیغه دار وجود دارد. رنگ پشتشان زیتونی یا قهوه ای با لکه ها و نوارهای نامنظم باریک روشن با حاشیه سیاه است. رنگ سطح شکمشان نیز در آگامای نر سیاه و در آگامای ماده نارنجی است. 
آگامای خراسانی از خزندگان بومی فلات ایران به شمار می رود و بیشتر در قلندرآباد از توابع شهرستان فریمان در استان خراسان زندگی می کنند. این آگاما، علاوه بر ایران در کشورهایی نظیر افغانستان و ترکمنستان پراکنده اند. مناسب ترین مکان برای زندگی این گونه از آگاماها، نواحی نیمه بیابانی، دشت های پوشیده از سنگ های آهکی با حفره های عمیق و شکاف ها، زمین های دارای خاک های رسی، ماسه ای همراه با پوشش های گیاهی کم نظیر بوته های کوچک با درخچه های کوتاه قد می باشد. همچنین آگاماها را می توان در حفره ها و لانه های جوندگان، سنگ چین های انسان و شکاف دیوارهای قدیمی و مخروبه نیز دید. زمان فعالیت آن ها ساعات گرم روز است. آگاماها از انواع حشرات تغذیه می کنند و به احتمال زیاد ممکن است گیاه خوار هم باشند.

تمساح پوزه کوتاه ایرانی
تمساح پوزه کوتاه ایرانی با نام محلی گاندو، از راسته کروکودیل سانان و از خانواده کروکودیلیا به شمار می رود. این تمساح تالابی تنها کروکودیل بومی ایران است که در زیستگاه های جنوب شرقی کشور و تنها در منطقه بلوچستان پراکنده است. مهم ترین مناطقی که به عنوان زیستگاه گاندو در ایران شناخته می شوند عبارتند از: رودخانه سرباز، رودخانه کاجو، برکه های میان راسک، باهو کلات، فیروزآباد، آزادی، درگس، کهیر برز، هوت کت، شیرگواز، باتلاق دلگان و باتلاق کلانی در جنوب استان سیستان و بلوچستان. به طور کلی زیستگاه اصلی این کروکودیل نواحی رودخانه ای به ویژه برکه های عمیق است.
تمساح پوزه کوتاه ایرانی، دارای پوزه ای کوتاه با ۱۹ دندان در فک بالایی و ۱۵ دندان در فک پایینی، دست و پای کوتاه با ۵ انگشت منتهی به ناخن های بلند در دست های جلویی و چهار انگشت منتهی به ناخن های کوتاه تر در پاهای عقبی می باشد. رنگ پوستش زیتونی با نوارهای تیره بر روی دمشان و نقاط تیره رنگ در طول دو طرف بدنشان است که به تدریج با رشدشان از بین می رود. رنگ پوست کروکودیل های مسن قهوه ای با علایم تیره پراکنده است. وجود استخوان های استئودرم در زیر پوست و روی ماهیچه باعث شده سطح پشت جانور خشن، سپرمانند و پوشیده از ۴ یا ۶ ردیف صفحه استخوانی شود که در هر ردیف ۱۶ تا ۱۸ استخوان صفحه غضروفی و محکی ایجاد گردد و مانند زرهی از شانه تا کمر این جانور را پوشانده است. دم این تمساح که تقریباً نیمی از طول بدن آن را تشکیل می دهد بسیار قوی است به طوری که با یک ضربه می تواند استخوان بدن یک پستاندار بزرگ را خرد کند. از دیگر ویژگی منحصر به فرد این تمساح داشتن اسید معده بسیار قوی است که این جانور را قادر به هضم اشیا سفت و سخت می کند.
ماه اسفند، زمان جفت گیری تمساح پوزه کوتاه ایرانی به شمار می رود و زمان تخم گذاری آن نیز در خرداد ماه است. گاندو ماده در شروع فصل بارندگی و به صورت شبانه در حاشیه شنی رودخانه اقدام به حفر گودالی با عمق تقریبی نیم متر می کند و حدود ۲۰ تا ۶۰ تخم گذاشته و روی آن را با شن می پوشاند. زمان تولد نوزادان تمساح ۶۰ روز پس از تخم گذاری است. معمولاً ۶۰ درصد از تخم ها به نوزاد تبدیل می شوند. مهم ترین منبع غذایی نوزادان لارو حشرات و بچه ماهی ها است. بزرگ ترین دشمنان نوزادان تمساح پرندگان شکاری و ماهیخوار و جانورانی چون سگ و بزمچه محسوب می شوند. سن بلوغ در این تمساح ایرانی بین ۵ تا ۱۰ سالگی می باشد.
براساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان، در حال حاضر حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تمساح پوزه کوتاه در تالاب ها و آبگیرهای منطقه سرباز و چابهار بلوچستان زندگی می کنند. همچنین این اداره اعلام کرده که در سال های اخیر خشکسالی و محدود شدن دایره زیست و نیز از میان رفتن چرخه غذایی این تمساح ها باعث شد این جانوران با خطر انقراض روبرو شوند.